جناح حاکم نیازی به آشتی نمی بیند و در این وضعیت جائی برای رفسنجانی نمی ماند

بی بی سی فارسی، محمد قوام : در حالی که رسانه های نزدیک به اکبر هاشمی رفسنجانی از احتمال امامت او در نمار جمعه روز قدس خبر داده بودند، احمد خاتمی به عنوان خطیب جمعه و محمود احمدی نژاد به عنوان سخنران پیش از خطبه انتخاب شده است.

طی روزهای گذشته از سوی نزدیکان به اکبر هاشمی رفسنجانی اعلام شده بود که هنوز درباره اقامه نماز جمعه روز قدس تماسی با آقای هاشمی رفسنجانی گرفته نشده تا او برای حضور یا عدم حضورش پاسخی بدهد.

در مرداد سال ۱۳۵۸ به پیشنهاد آیت الله خمینی بنیانگذار جمهوری اسلامی، آخرین جمعه ماه رمضان روز قدس و همبستگی با مردم فلسطین نامگذاری شد و از آن زمان تاکنون اقامه اغلب نماز جمعه های آخر ماه رمضان که روز قدس نام دارد، با اکبر هاشمی هاشمی رفسنجانی بوده است.

آخرین باری که آقای هاشمی رفسنجانی پس از هفته ها غیبت نماز جمعه تهران را اقامه کرد، مردم معترض به نتایج انتخابات به همراه مهدی کروبی و میرحسین موسوی دو نامزد معترض به نتایح انتخابات در این نماز جمعه شرکت کردند و درگیرهایی نیز میان معترضان و نیروهای دولتی پدید آمد که به ضرب و شتم و دستگیری شماری از شهروندان انجامید.

رسانه های ایران از حیث تعداد شرکت کنندگان در این مراسم، نماز جمعه تهران را تاریخی توصیف کردند. آقای رفسنجانی درخطبه های این نماز، از وضعیت پیش آمده پس از انتخابات گلایه کرد و با ارائه راه حلی که مورد تایید گروه هایی از اصلاح طلبان و معترضان نیز قرار گرفت خواهان بازگردادن وضعیت به حالت عادی و نوعی آشتی ملی شد.

او از شرایط حاکم بر ایران با عنوان شرایطی تلخ یاد کرده بود که "هیچ انسان آزاده ای" از آن خوشحال نیست. بسیاری از چهره های سیاسی اصلاح طلب و دولتمردان کابینه آقای هاشمی رفسنجانی در دوران هشت ساله ریاست جمهوری اش از جمله عطا الله مهاجرانی معاون پارلمانی و معاون اجرایی دولت آقای هاشمی رفسنجانی، از همراهی او با معترضان به نتایج انتخابات و ابزار نظر صریح درباره وقایع اخیر ایران ابراز تعجب کردند.

اکبر هاشمی رفسنجانی در تمام دوران حیات سیاسی اش به خصوص طی سه دهه گذشته به مرد "مذاکره پشت پرده" شهرت داشته و از اظهار نظر صریح و بی پرده درباره وقایع مهم سیاسی و اجتماعی ایران پرهیز کرده بود.

اما پس از اقامه این نماز جمعه توسط آقای هاشمی رفسنجانی و موضع گیری صریح او، به اعتقاد برخی از تحلیلگران، موقعیت سیاسی او نزد حاکمیت و موقعیت اجتماعی او در میان شهروندان ایرانی دستخوش تحولاتی شد. شماری از محافظه کاران او را به علت مواضع اش مورد انتقاد قرار دادند و گروهی از اصولگرایان خطبه های نماز جمعه آقای هاشمی رفسنجانی را "سوء استفاده سیاسی" از نماز جمعه خواندند.

تریبون نماز جمعه، طی سی سالی که در ایران به طور رسمی برگزار می شود، عمدتا در اختیار جناحی از روحانیان بوده که تفکرات سنتی داشته و عمدتا محافظه کارانی هستند که منتقد هرگونه تحول سیاسی و اجتماعی جدی در ایران هستند.
به جز جلال الدین طاهری، امام جمعه پیشین اصفهان که نزدیک به اصلاح طلبان است، اکبر هاشمی رفسنجانی را می توان از معدود امامان جمعه میانه رو در ایران دانست که در دوران ریاست جمهوری اش به اصلاحات اقتصادی دولت او هم از تریبون نماز جمعه حمله می شد.

به تازگی و پس از انتخابات ریاست جمهوری ایران که به غیبت های مکرر آقای هاشمی رفسنجانی از نماز جمعه تهران انجامیده، "کاظم صدیقی" یکی از روحانیون طرفدارن محمود احمدی نژاد به عنوان امام جمعه موقت تهران منصوب شده است.

در حالی که برای دومین بار پیاپی آقای هاشمی رفسنجانی از تریبون نماز جمعه تهران دور نگه داشته می شود و امام جمعه تازه ای نیز به جمع امامان جمعه موقت تهران افزوده شده است، این اقدام گمانه زنی ها درباره احتمال حذف تدریجی قدیمی ترین امام جمعه موقت تهران یعنی اکبر هاشمی رفسنجانی را افزایش داد.

صادق زیبا کلام، استاد علوم سیاسی در دانشگاه تهران می گوید که پس از خطبه های تاریخی آقای هاشمی رفسنجانی او موقعیت اجتماعی تازه ای میان شهروندان ایرانی یافت اما جایگاه سیاسی نزد حاکمیت تا حدودی تغییر کرد.

به گفته آقای زیباکلام در شرایط فعلی ایران، جناح حاکم اساسا نیازی به آشتی ملی نمی بیند و در این وضعیت جایی هم برای شخصیت میانه روی آقای هاشمی رفسنجانی باقی نمی ماند.

اما مسعود سفیری روزنامه نگار مقیم آمریکا و سردبیر سابق روزنامه حیات نو در تهران معتقد است که آقای هاشمی رفسنجانی پس از خطبه های نماز جمعه از جایگاه اجتماعی و نفوذی زیادی که برای او به دنبال آمده بود استفاده نکرد و مرتکب یک اشتباه تاریخی شد.

به اعتقاد آقای سفیری موقعیت سیاسی فعلی آقای رفسنجانی مشابه دیگر روحانیانی در ایران شده که حاکمیت به آنها اقتدار می دهد و هرگاه که بخواهد آن را بازپس می گیرد.

پس از اقامه آخرین خطبه نماز جمعه آقای هاشمی رفسنجانی در ۲۶ تیر امسال که اولین سخنرانی او از تریبون نماز جمعه پس از انتخابات ریاست جمهوری بود، و سپس غیبت او از مراسم تنفیذ و تحلیف محمود احمدی نژاد، آینده سیاسی آقای رفسنجانی موضوع مقاله ها و گمانه زنی های متعددی قرار گرفته است.

صادق زیباکلام، می گوید که شخصا امیدواری زیادی نسبت به تغییر این وضعیت برای آقای هاشمی رفسنجانی ندارد. مسعود سفیری هم معتقد است که آقای هاشمی همه حرف هایش را زده و دیگری حرفی برای گفتن از سوی او باقی نمانده است.

از آقای رفسنجانی زمانی به عنوان دومین شخصیت پرقدرت جمهوری اسلامی نام برده می شد، اما به نظر می رسد آرام آرام شرایط سیاسی ایران، موقعیت او را دستخوش تحولاتی جدی کرده از جمله تلاش های پشت پرده او اگر هم ادامه داشته باشد بر خلاف سال های گذشته دیگر نمود بیرونی چندانی ندارد.

اکبر هاشمی رفسنجانی چند سالی است دست نوشته های پس انقلاب اسلامی اش را با عنوان های متنوعی منتشر کرده است اما در میان اسامی کتاب های او یک کلمه بیش از همه تکرار شده است: بحران.

آیا برای سیاستمداری که مرد حل بحران های تاریخ سی ساله کشورش عنوان می شد بار دیگر و در این روزها کلمه "بحران" معنای تازه تری پیدا کرده است؟